Nübüvvetin İspatı
Nübüvvetin akıl yoluyla varlığının ortaya konması (ispatı), sırf nassla (Kur’an ayetleri, Hz.Peygamberin sünneti) bilinen Sem’iyyat konuları, ahiret halleri gibi hususların kavranması bakımından önemli bir yeresahiptir. Kaldı ki, bilgi kaynağı olarak akıl her şeyi bulamaz. Dinin yapılması ve kaçınılması gerekli hususlarıakılla tespit edilemez. İnsan akılla Allah’ın varlığını bulabilir. Fakat, hangi işin (salih amel) Allah’ın hoşnutluğunukazandıracağını; hangi hareketin Allah’ın öfke ve gadabına sebep teşkil edeceğini soyut bir akılla bulmak mümkündeğildir. Bu konularda aklına güvendiğini söyleyen, kesin olmayan (zannî bilgi) şeyle hareket etmiş olur. Hâlbukidin, kesin bilgilere dayanır. Kesin bilginin kaynağı da başta vahiy ve onu bize ulaştıran nübüvvet kurumudur.Neticede, Allah ile kul arasındaki iletişimi temin edecek olan kurumun, tutarlı temellere oturması gerekir. Aksi halde,her şeyi kendi gücü ile bilmeye kalkışan beşerin "sönük akıl feneri", insanları kısa sürede karanlıkvadilere sürükleyebilir.
Düşünce tarihinde Brahmanların, "insan aklının doğruyu ve yanlışı peygamberlere muhtaçolmadan bulabileceği"1 şeklinde ortaya attıkları iddia günümüzde değişik isimler altında insanlarınzihninde varlığını sürdürmektedir. Bu sebeple, ehl-i sünnet âlimlerinin çoğunluğu, "Allah’ın peygamber göndermesimümkündür, akıl bunu kabul eder" demiş, bunun delili olarak da, "Yüce Allah’tan kullarına emir ve yasaklarınaçıklaması, akılların idrâk edemeyeceği dünya ve ahiret saâdetine dair hususları onlara bildirmesi muhal değildir,hatta bu hikmettir" tezini ortaya atmışlardır.2
Bu teze göre, insan şeriatın ahlâk, ibâdet, muâmelâtla ilgili konularını akılla tespit edemez. Şeriatlarınbu tarafı, Allah tarafından kendisine vahiyle peygamberlik vazifesi verilmiş; böyle bir vazifeye layık görüldüklerimucize ile desteklenmiş kimselerin Allah’tan aldıkları bilgilerle bulunabilir.
a- Peygamberliğin Tasdiki Olarak Mucize: Peygamberlik kurumunun ispat edilmesindeki en büyük aklîve hissî (duyu organlarıyla fark edilen) delil mucize realitesidir. Mucize bütün dinlerce kabul edilen bir olaydır.
Evrendeki olaylar bir takım kanun ve sebepler perdesi önünde cereyan etmektedir. Fen bilimlerinintespitlerine göre rüzgâr, soğuk ve sıcak havanın yer değişimiyle meydana gelir. Yeryüzündeki suların güneşışınları ile buharlaşıp, yükselerek atmosferdeki soğuk hava kütlesine çarpması yağmur, dolu ve karı oluşturur.Bitkiler toprağın bağrında su ve ısının tohumları kuşatması ile yeşermektedir. Boşluğa bırakılan cisim düşer.Ateşin ayrılmaz özelliği yakmasıdır. Bazı canlılar suda yaşarken bir kısmı da boğulup, ölür. Isınan hava genleşir…
İçinde bulunduğumuz dünya, tabiat ve kainatta bunlar gibi yüzlerce kanun sayılabilir. "Bütün bukanunların, "koyucusu" ve yaratıcısı Allah’tır. Evrendeki kanunlar mutlak değildir. Bu kanunlar onlarıyaratan Zatı sınırlamaz. Aksine O’nun irâdesine tâbidir. Çünkü kanunlar O’nun uygulamalarıdır. Kanun olan yerde irâdede vardır. Değişmez olan kanuniyet değil, irâdedir."3 İrâde sahibi kanunları kendi maksatlarına göredeğiştirebilir, başka türlü bir uygulamayı başlatabilir. Asrımız felsefesi de, "tabiattaki kanunların değişmezolmadıklarını" yani, "değişebilirlik özelliğini" kabul eder.4
Mucize, âciz bırakan anlamındadır. Terim olarak mucize, "Peygamberlik iddiasında bulunan kişininelinde, davasını doğrulamak üzere, inkarcıların benzerini getirmekten aciz kalacakları şekilde, âdetin hilâfına(tabiattaki kanunların zıddına) zuhur eden hârikulâde işlerdir."5 Peygamberin davasını dolaylıolarak ispat eden kerametler ile mucize arasındaki fark, kerametin, "ümmetin salih kullarına ihsan edilmesi" vepeygamberlik iddiası olmaksızın meydana gelen fevkalâde olaylar olmasıdır.
Tabiat kanunlarının (Allah’ın sünneti/âdeti) geçerliliğini kısa bir süre durduran mucize, mâhiyetigereği müspet ilimler ile izah edilemez bir nitelik taşır.6 Mucizevî hadiseler akıl ve tabiata hâkim olankanunlar ile açıklanmış olsaydı, mucize olmaktan çıkar; tabîîleşir, fevkalâde olma özelliğini kaybederdi.Mucize’nin bu sebepten "determinizmle uyuşmadığını" söylemek gerekir. İslâm inancına göre Allah, her an,her türlü hadiseye serbest iradesiyle müdâhale eder.7 Kur’an kâinattaki kanunların Allah’tan bağımsızhareket etmediklerini vurgular. Bunun sebebi, insanlığın, tabiatta var olan nedenselliğe olan güvenini sarsmak değildir.Çünkü insanın dünya hayatını sürdürebilmesi için, güvenini kazanmış bir nedenselliğe de ihtiyacı vardır.Allah’ın her işi kendi iradesine göre yarattığını anlatan ayetlerin gayesi, "hikmet sahibi bir müdebbiri göstermesigereken nedenselliğin" Allah’ın varlık ve kudreti önünde bir perde olarak algılanması, O’nu örter durumagelebilmesidir."8
Mucizenin "âdetlerin zıddına bir durum" olması, Allah’la insanlar arasındaki haberleşmeninkilit noktasını teşkil eden, nübüvvetle ilgili kesin bir bilgi oluşturmak içindir. Klâsik kelâm eserleri bu sebeplenübüvvetin ispatı için, ilk olarak kullanılan mucize delilini anlatır. Çünkü mucize, nübüvvet iddiasıyla ortayaçıkan kimseyle, yalancı kişiyi ayırt edici en açık bir kriterdir. O, aslında, Allah’ın fiilidir. Meydana geldiği sıradanebinin dışındakileri acze düşürücü özelliğinden dolayı bu ismi almıştır. İnsanlar hiç bir hile ile mucizeninbenzerini meydana getiremezler."9
Mucize, diğer insanlardan farkı olmayan birinin elinde ortaya çıkar. Peygamberliğin delili olması daburada görülür. Sair insanlar gibi yaşayan bu kişinin, adetlerin üstünde bir hadiseye sahip olması, mucizenin, onunkudretinin eseri olmadığını gösterir. Başkasının işi (Allah’ın eseri) olan bu halin, kendi işi olmadığı gibi,diğer insanların işi olması da mümkün değildir. Mucizeyi yaratan Allah’tır. Mucize meydana geliş şekliyle insanlarınişine benzemediği gibi Allah da mahlukatına benzemez. Çünkü Allah, eksik sıfatlardan münezzehtir. Mucize, Allah’ı veonun gönderdiği elçisini, risalet kurumunu ve göndericisini ispat eder. Bu hali ile risalete ve mucizeye iman etmek,Allah’a imana bağlı olarak meydana gelir.10
Gönderilen hiç bir peygamber mucizesiz değildir. Nebî, davasının gerçekliğine bu ayetle (mucize) işareteder. Mucizenin bilinen, yaşanan, normal şeylerin zıddına bir durum olarak görünmesi, o kişinin peygamberliğinin apaçıkve kesin bir bilgi sağlayacak şekilde ortaya çıkması içindir. Her nebî, "Şayet ben Allah’a iftira ediyorsam, sizde bunların benzerini yapın" demiş, kendisinin yalancı olduğunu iddia edenlere kendisinin gösterdiği gibi birmucize getirmeleri konusunda meydan okumuştur (tahaddi). Fakat hiçbir kimse böyle bir işe muvaffak olamamıştır. ÇünküPeygamberlerin destekçisi ve şâhidi Allah’tır.
Mucize bir topluma gelen iki kişinin, sultanın elçisi olduğunu iddia etmeleri gibidir. Bu kişilerdenbirinin isteği ile Sultan, o milletin huzurunda, o güne kadar süregelen uygulamasını değiştirir. Elçinin isteği ilesürekli olan bir uygulamayı (âdet) değiştirmesi, oradakilere onun elçiliği hakkında kesin bir bilgi kazandırmak içindir.İşte mucize de Allah’ın, toplumda ve tabiatta sürekli olan sünnetini (adetullah, tabiat kanunları) nübüvvet iddiaedeni tasdîk etmeye yönelik olarak değiştirmesidir.11
Yalancı peygamberin elinde mucize görülemez. Çünkü, yalancı peygamber Allah’a karşı en büyükiftira ve cinâyete cür’et eden kimsedir. Peygamberlerde olduğu gibi Allah’ın ona mucize vermesi düşünülemez; bu insanaklına ve Allah’ın hikmetine aykırıdır. "Eğer bazı lâflar uydurup da bize iftira etseydi, onun sağ elini(kuvvetini) söküp alırdık." (Hakka, 69/44, 46) âyeti, yalancı nebinin mucize türünden bir olaya mazhar kılınmayacağınıgösterir. Yalancı birinin elinde mucizeler ortaya çıkmak suretiyle Allah’ın ona yardım etmesi aklen imkânsızdır.Çünkü Allah, kendisine en ciddî konulardan olan risalet ve nübüvvet gibi bir hususta yalan ve iftirada bulunanbirisini, mucize ile temize çıkarmaz! Kullar böyle bir şey ile fitneye düşer. Din ve dünya işlerinde doğru ve yanlışıkarıştırır. Bu, Allah’ın insanları, kendi prensiplerine zıt giden bir kimseye uymaya teşvik etmek anlamına gelir ki,böyle bir çelişki Allah hakkında imkânsızdır. Allah doğru kişiyi terk edip yalnız bırakmayacağı gibi, yalancıyada yardım etmez.12
Her nebi, içinde bulunduğu şartlara uygun mucizelerle donatılmıştır. Sihrin yaygın olduğu Mısır’da,Musa peygamber’e onların sanatıyla ilgili bir mucize ihsan edilmiştir. Musa’nın (a.s.) sihirbazların sihrini yutan asası,denizin yarılması gibi mucizeler Kur’an’da anlatılmaktadır. İsa Peygamber devrinde tıp ilmi rağbette idi. Îsâ’nın(a.s.) babasız dünyaya gelmesi, beşikte konuşması, ölüleri diriltmesi, alaca hastalığına yakalanmış ve dilsizkimselerin onun dokunması ve dua etmesi ile iyileşmeleri, kuş şekli verilen bir çamur parçasının içine üflemekle kuşolup uçması da onun mucizelerinden bazılarıdır.13
Hz. Peygamberin gönderildiği bölgede, Araplar güzel konuşma sanatına düşkündü. Söz en tesirli birsilâhtı. İnsanlar bir söz ve şiirin tesiriyle savaş ya barışa karar verirdi. Araplar, tarihi, örf ve âdetleri,insanlar arasındaki hadiseleri şiirle muhafaza etmekte idi. Kur’an onların bildikleri nazım ve şiirin çok yücesindebir üslûpla geldi. Ne şiir, ne de nesir onun özelliklerini sınırlayabildi. Bu sebepledir ki, Arapların en belîğ sözustaları, Kur’an karşısında secdeye kapanmak zorunda kaldı; Kâbe’nin duvarındaki altınla yazılmış eserleri kendielleriyle indirmişlerdi.14 Bununla birlikte, Hz. Muhammed son nebi olması sebebiyle, geçmiş nebilerin gösterdikleribütün mucize türlerinden birer mucize gösterdi. Ayrıca onun mucizelerinin bir diğer özelliği de, her türlü mahlûklailgili ayrı bir delile mazhar kılınmış olmasıydı. Ay ve güneşle ilgili mucizesi olduğu gibi, yerdeki taş, yanımızdakiağaç ve bardağımızdaki suyla ilgili olarak da mucizeler göstermişti.15
b- Toplumsal Adalet ve Fıtrat: Peygamberlik kurumunu ispat delillerden birisi de insanoğlunun yaratılışitibari ile medenî olmasıdır. İnsan mutlaka, bir cemiyet içinde yaşama arzu ve ihtiyacındadır. İnsanın psikolojikve sosyolojik yapısı; görünen ve görünmeyen duygusal tarafları onun cemiyete muhtaç olduğunu göstermektedir. İnsanınihtiyaçları çok çeşitlidir. Yemek-içmek gibi, arkadaşlığa, evlenmeye, ticaret yapmaya da ihtiyacı vardır. Fizikiihtiyaçlarının temininde, kendi çalışması yeterli değildir. Diğer insanların ürettikleri şeyler ile kendi ürettiği/kazandığınıdeğiştirmekle hayatını sürdürebilir. Cemiyet hayatına katılan insanın karşılıklı ilişkilerinde her zaman hak veadaleti sağlaması mümkün değildir. Kendi ihtiyaçları ve hislerinin galeyânı, onu sık sık zulüm, adaletsizlik, başkasınınhakkını çiğneme gibi zâlimâne uygulamalara itebilmektedir. Hâlbûki insanın aklı gibi fıtratı da adâletten yanadır.Hukuk ve adâlet evrensel bir değerdir. İnsanlar arasındaki adâleti temin edecek, tecavüzleri önleyecek ulvîprensipleri getirenler de nebilerdir.16
Nübüvvet kurumu cemiyette uyulması gerekli doğru prensipleri getirmesi açısından gerekli olduğu gibi,insanların bu kaidelere uyabilecek kıvama getirilmesi (terbiye) noktasından da zaruridir. İnsan hayatını sürdürebilmekiçin çok farklı duygu ve kuvvelerle donatılmıştır. Akıl, öfke, şehvet, korku, sevgi, hırs, bencillik… bunlardanbir kaçıdır. İnsanın hem kendisine hem de başkalarına karşı, farklı duygular arasındaki dengeyi sağlamak, zulümve haksızlıktan korunmak için sahip olduğu akıl yeterli olmamaktadır. İnsan önce kendini düşünür. Böyle bireksiklik, onu ifrat ve tefrite sürükler. Akıl cerbezeye sürüklenir. Nefis iffet ve hayasını kaybeder… Duyguların doğruluktanayrılması ise, nefiste başlayan fesadı, diğer fertler ve cemiyete de bulaştırır. Topluluk hayatında huzur ve saadetyok olur. Nübüvvet kurumu, bütün akılların da yaratıcısı olan Allah’tan gelen prensipleri öğrettiği için, insanıniç ve dış hayatını; insanın başkalarıyla ilişkisini hakkaniyet ve adâlet dengesin üzerinde tutar.17
c- Peygamberlik ve İnsanların Mazeretleri: İnsan ibâdete muhtaçtır. Çünkü insanda, bağlanma,fedakarlık, benimseme, kendini yüce bir hedefe adama, varlığına bir anlam kazandırma gibi duygular vardır. Kendini kuşatannimetlere ve sahibine teşekkür etme isteği, iyilik edene minnet duygusu, kendisini aşmak suretiyle bir ideâl uğrundahareket etme motifi insanın "kulluk yapmayı" ruhunun derinliklerinde hissettiği gerçeğini ortaya çıkarmaktadır.İnsan iki kutuplu bir yaratıktır: Beden ve ruh. Beden fiziki gıdalarla ayakta kaldığı gibi, ruhun ve aklın gıdasıve ihtiyaçları da ibadetlerdir. İbadeti bir çok sembolik anlamlar da taşıyan namaz, oruç, zekat gibi fiziki işlerdenibaret görmek yanlış olur. Allah’ı tanımak, O’na iman etmek bir ibadet olduğu gibi, O’nun sıfatlarını düşünmek,insanlar hakkında sahip olduğumuz düşünceler de (sevgi, merhamet, adalet, takdir vb.) ibadete girer. Namaz, zekat gibimaddi ibadetler dinin en önemli pratik yanını teşkil etmekle birlikte, söz, düşünce ve fiil gibi ayrı alanlarda daibadet kavramı geçerlidir.
İnsanların ibadetle ilgili bilgileri ancak "nübüvvet"ten alabileceğini başta söylemiştik.Kur’an’da buna bir çok ayet işaret eder. Allah, akılları, bu hususta şüphe kalmayacak şekilde aydınlatmıştır."Peygamberler, insanlar adalete sarılıp onunla ayakta dursunlar diye apaçık ayetlerle" gelmiştir. (Hadid,57/25) Başka bir ayette de, "Peygamberler, insanların Allah’a karşı bahane göstermemesi için, cennetle müjdeleyen,cehennemle sakındıran kimseler olarak" gönderilmişlerdir. (Nisa, 4/165; Taha, 20/134) buyurulmaktadır.
Bunu âlimler, hüsün ve kubuh18 (Allah’ın iyi ve kötü olarak bildirdikleri) kelimeleriyleanlatmışlardır. İnsan çoğunlukla subjektif değerlerin merkezidir. Subjektiflik onu yanıltır. Halbuki dinin önerdiğihayat modeli subjektif değerler üzerine bina edilemez. Objektif değerlere ulaşmak ise Allah’ın bildirmesi ile ortaya çıkar.İnsanın belirli ölçülerde de olsa güzellik ve çirkinliği (dinen iyi ve kötü) fark etme melekesi vardır. Fakat buhususta yanılmaz ölçüye ulaşmak insanın aklıyla ulaşacağı kadar basit değildir. Çünkü insan çok değişiktesirler altındadır. İçinde bulunduğu zaman, muhit, hadiseler gibi insanın düşünce melekesini yanıltan sebeplerolabilmektedir. Nübüvvet kurumu bu açıdan da insana rehberlik yapmaktadır.
d- Uluhiyet Bilgisi ve Nübüvvet: İnsan aklı Allah’ın varlığını bulabilir. Fakat onun sıfatlarınıkeşfedemez. Allah’ın zatı hakkında bize bilgi veren şey, onun sahip olduğu mükemmel isim ve sıfatlarıdır. O’nun sıfatlarında,Uluhiyetinde, Rububiyetinde, fiillerinde ve kendisine yapılacak ibadette, vahdâniyet (teklik, birlik) sahibi olduğu ancaknübüvvetle bilinebilir. Ayrıca, Allah’ın mahlukata benzemediği, (muhalefetün lil havadis; tenzîhî sıfatlar) hiç birşekilde yaratılmışların taşıdıkları sıfat ve haller ile nitelenemeyeceği de, ancak peygamberlerin getirdiğimesajla elde edilecek bilgi türlerindendir. Kısacası insan, varlığını bildiği Allah’ı doğru düşünmek ve O’nauygun ibâdet yapabilmek için, Uluhiyetle ilgili hak ve doğru bilgileri almaya da muhtaçtır. Bunları da nübüvvetten öğrenir.