İman-Hürriyet İlişkisi
İman-Hürriyet ilişkisinden önce bu kavramların bir tarifi:
Hürriyet; hür olmak, serbestlik, yasak ve haram olmayan her şeyi yapma, engellenmeden hareket etme.Tasavvufta ise hürriyetin anlamı; kulluğun son mertebesi; nefse kul olmaktan kurtulup Allah’a kul olma idrakine ermek,yalnız O’na kulluk ederek kavuşulabilen üstün derece. (D. Mehmet Doğan, Büyük Türkçe Sözlük, İst. 1996, s. 506;Dr. Hasan AKAY, İslâmî Terimler Sözlüğü, İst. 1991, s. 142)
İman; İnanma, inanç, tasdik. Terim olarak, Hak dini kabul etme, İslâm’ın inanılması gerekliolan esaslarına inanma. (Dr. Hasan AKAY, İslâmi Terimler Sözlüğü, s. 157)
Bu kavramları kısaca tarif ettikten sonra meseleye Bediüzzaman’ın, "Ben ekmeksiz yaşarım, hürriyetsizyaşayamam" sözü ile girmenin konunun yüklendiği anlama uygun olacağını düşünüyorum. Zira bu söz "İman-hürriyetilişkisini" özetliyor. Bu söz bir slogan değil, bir vecizedir. Yani manası geniş olan çok kıymetli, özlü söz.Ancak kötülüklere karşı "kalple buğz etmek" derecesinde iman taşıyan müslümandan bu sözün yüklendiğianlamı kavraması, idrak etmesi beklenemez.
Günlük hayatta ve fikir çevrelerinde yapılan konuşmalarda İman ve hürriyet pek birliktezikredilmemektedir. Birbirlerinden çok ayrı, birinin diğeriyle hiç ilişkisi yokmuş gibi. Oysa hürriyet imanın bir"hassası" olacak kadar yakınındadır. Bu ifadelerimizi aşağıda Bediüzzaman Said Nursi’den örneklendireceğiz.Bu örneklere geçmeden önce İslâm’ın temel şartlarının hürriyet ile ilişkisi hakkında bir iki örnek vermenin,konunun açıklık kazanması açısından yerinde bir davranış olacaktır.
Bilindiği gibi İslâm’ın beş temel şartından biri de "hac"dır. Haccın şartları arasında"kişinin hür olma" şartı da mevcuddur. (İ. Mutlu, Yeni İslâm İlmihali, İst. 1993, s. 44) Yani, İslâmdinine göre hürriyetine sahip olmayana hac farz değildir. Yine aynı şekilde farz bir ibadet olan Cuma namazı için de"hürriyet" şartı vardır. Yüce Allah hür olmayan kimseye bu ibadeti farz kılmamıştır.
İman, ibadet ile bu kadar yakından ilişkili olmasına rağmen hürriyet, toplumda zaman zaman yanlışyorumlara, dolayısıyla yanlış anlamalara maruz kalmıştı.
Bediüzzaman, bu yanlış yorumlamaları izale etmeye çalışırken, hürriyetin "doğru" tarifiniyapmak suretiyle, iman-hürriyet ilişkisini vurgulamıştır. İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra Doğu Anadolu’ya gidiporada aşiretler arasında dolaşan Bediüzzaman’ın muhatap olduğu sorulardan pek çoğu "hürriyet meselesi"yleilgilidir. Bediüzzaman bu sorulara cevap vermeden önce hürriyete ne kadar değer verdiğini, onu benimsediğini muhataplarınaşu ifadelerle belirtmiş: "Yirmi seneden beri onu, hatta rüyalarında takip eden ve o sevda ile her şeyi terkedenbirisi size güzel cevap verebilir."
"Mutlak hürriyeti" "hayvanlık" ve "vahşet-i mutlaka" olarak değerlendirenve reddeden Bediüzzaman, Hürriyete bir şekil vermekte ve sınırlarını çizmektedir. (Bediüzzaman Said Nursi, Hutbe-iŞamiye, İst. 2000, s. 81) Bunu yaparken Bediüzzaman’ın bütün konularda olduğu gibi dayanağı Kur’an ve Hadis’tir. Hürriyetkesinlikle "adab-ı şeriatla" terbiye edilmeli ve süslenmelidir. Aksi takdirde, hürriyet hürriyet olma özelliğinikaybeder. Bu sınırların dışına taşan bir hürriyet anlayışının insanı hayvan derecesine düşüreceğini, onlarışeytanın baskısı altına sokacağını ve "nefs-i emmareye esir" edeceğini belirtir.
Bediüzzaman, hürriyeti şöyle tarif ediyor: "Hürriyet’in şe’ni odur ki; ne nefsine ne gayra zararıdokunmasın" (Münazarat, İst. 1991, s. 55) bu ifadenin açılımı bize şu anlamları sunmaktadır: Örneğin; kişikendi hürriyet alanını kullanırken "kul hakkı"na azami derecede riayet edeceği gibi, Allah’ın kendisineemanet olarak verdiği aza ve duygularına da zarar vermemeye itina gösterecektir. Yani kendi duygu ve azalarının Allah’ınbirer emaneti olduğunun bilincinde olacaktır. (Mesela; kişinin kendi hayatına kastetmeye hakkı yoktur.)
Bediüzzaman’a göre herkes hürriyet sahibi olacak, herkesin hukuku mahfuz olacak ve "Kanun-u adalettenbaşka hiç kimse kimseye tahakküm etmeyecek"tir. (Münazarat, s. 57) Zira insanların insanlara karşı hür olmasıAllah’a karşı kulluk görevlerinin yerine getirilebilmesi için zaruridir. Asr-ı saadet örneğinde görüldüğü gibi"iman ne kadar mükemmel olursa, o derece hürriyet parlar." (Münazarat, s. 59)