Adaletsiz Cihad Yoktur

Maddî cihadı, ümmet adına, bir ordu ifa ve icra etmektedir. Bu ordu, bugünkü anlamda, sürekli kışlada,tutulan özel bir sınıf değildir. Eli silah tutan her mü’min bir maddî cihad gerektiğinde "İslâm ordusu"nunbir ferdi olma durumundadır. Nitekim, Hz. Peygamber zamanında, gün gelmiş, harbetme durumundaki bütün erkek sahabeler"cihad"a dahil olmuştur. Belki ehl-i iman içerisinde kendisini bilhassa maddî cihadla ilgili noktalarda -kas gücü,süvarilik, kılıç, nişacılık vs.- eğiten mü’minler olmuştur. Ama onları bahane ederek, maddî cihad vazifesi yalnızcabir kesime "ihale" edilmemiştir. Bir grup insana "ordu" kurdurulup, tek tek hepimize bakan cihadmesuliyetinden kaçılmamıştır.

Cihadı ifa edecek ordu, İslâm ordusu olarak, imanî ölçü ve esaslara uymakla yükümlüdür. Sözgelimi,Kur’ân "Birisinin hatası ile başkası mes’ul olmaz" diye hükmeder.1 Buna göre, İslâm ordusu doğrudanona savaş açmamış insanlara, sırf kendisiyle savaş edenlere yakınlığından dolayı eziyet edemez, kılıç çekemez,bomba yağdıramaz. Yani, buna göre, bugünün "topyekün savaş"ları bir mü’min için imkânsızdır. Çünkü,söz konusu âyetin de ders verdiği gibi, mü’min "adalet-i mahzâ" ile mükelleftir. Mahzâ, yani kelimenin tamve mutlak anlamı ile adalet ise, bize şunu emreder: "Birisinin hatası ile başkası mes’ul olmaz. Bir gemide yüzcani, bir masum varsa, o masumun hakkı için o gemi batırılmaz."2

Hz. Peygamber’in [asm] ve ashabının, hadiste "küçük cihad" diye tanımlanan "maddîcihad"ları bunun apaçık delilidir. Bu cihadlarda, bir beldeye karşı "topyekün" savaş açılmamıştır.Bir cephe, bir savaş meydanı teşkil olunmuş; o cephede savaşılmıştır. Ve o cephede dahi, yalnızca İslâm ordusunakılıç çekenlere kılıç çekilmiştir. Yani, savaş ordularla sınırlı kalmıştır. Küfrü hâkim kılmak isteyen,bunu sağlamak için de fıtraten imana açık olan insanlara imanın anlatılmasına mani olan, kalblerin"feth"ini engelleyen haricî "iktidar"ı temsil eden müşrik ordusuna karşı cihad edilirken, kadınlara,çocuklara, eli silah tutamayacak haldeki yaşlı ve hastalara, tarlada işiyle uğraşanlara, evine kapananlara, mâbedlerindeibadetle meşgul din ehline; ayrıca evlere, ağaçlara, ekinlere ve hayvanlara zarar verilmemiştir. Ne kadın, çocuk ve yaşlılarıncanı heder edilmiş; ne de bağlar, bahçeler ve evler yakılmıştır. Çünkü, mü’min "adalet"le yükümlüdür.Savaşta da "adalet"li olmak zorundadır. Çünkü, uğruna cihad ettiği Rabbi Adil-i Mutlak’tır. Adaleti emredenKitabında, "Birinin hatasıyla başkası mes’ul olmaz" hükmünü koymaktadır.

Halbuki, bugünün savaşlarına baktığımızda, karşımıza neredeyse daima "topyekün savaşlar"çıkar. Bugün bir hükümet başka bir hükümet ile harp ilan etmişse, bu harp iki hükümet ve onların orduları ile sınırlıkalmaz. Bütün bir halk "düşman" sayılır. O yüzden evler, okullar, hastaneler, mabedler bile bombalanır. Kışla,cephe ve cephanelere değil, şehirlere bomba yağdırılır. "Düşman askerlerini barındırıyor olabilir"ihtimali dahi, bir köyü veya mahalleyi içinde yaşayanlar ile birlikte yok etmek için yeterli bir gerekçedir. Nitekim,bir gecede Leipzig, başka bir gün Nagazaki yerle bir edilir. Başka bir gece yarısı, bu kez başka bir şehre milyonlarcakilo bomba yağdırılır. O beldede bulunan yüz binlerce insanın "ordu"yu ve "devlet"i temsil etmediğigerçeği gözardı edilir. Bebeklerin, hastaların, kolunu kaldırmaktan âciz yaşlıların, ayrıca hayvanların ve ağaçlarınne günahının olduğu sorulmaz bile. A devleti B devleti ile savaş ilan etmiştir. O halde B devleti sınırları içindekiher şey ve herkes "potansiyel düşman"dır. Öyleyse, yok edilmelidir!

Bu denli zalim, böylesine gaddar bir savaş halinin imanın öngördüğü cihadla ilgisi yoktur. Masumlarıateşe atan her maddî çaba, "adalet"e sığmadığına göre, zulümdür ve zalimliktir. Oysa "zulüm"için değil, "adalet" için cihad edilir. Zalimce eylemler, mahzâ adaleti esas alan "cihad" ile birarada düşünülemez.

‘Siyaset’ adalete karşı

Said Nursî’nin "Risale-i Nur’daki şefkat, hakikat, hak, bizi siyasetten men’etmiş. Çünkü masumlarbelaya düşerler, onlara zulmetmiş oluruz"3 diyerek başlayan bir mektubu, tam da bu hususları düşündürmektedir."Şefkat, hak ve hakikat" ile "siyaset"in zıtlığı ise, bir başka mektup göz önüne alınınca,daha iyi anlaşılmaktadır.

Emirdağ Lâhikası’nda yer alan bu ikinci mektupta, şöyle bir ifade vardır: "Risale-i Nur, adalet-ihakikiye ile bu asırda insanları mes’ud edebilir bir istidattadır."4

"Hakikî adalet"ten kasıt, elbette mahzâ adalettir. Yani, Hz. Peygamber ve dört halifesidevrinde her daim tatbik olunan; Hz. Ali ve Hz. Muaviye arasında çıkan içtihad savaşında ise Hz. Ali’nin savunduğuadalet anlayışıdır. Mahzâ adalet ise, daha önce de belirtildiği gibi, "Bir gemide yüz cani, bir masum varsa ogemi batırılmaz" der. "Cemaatın selameti için fert feda edilmez" diye hükmeder. "Mutlak bir hayır,olup olmayacağı belirsiz, yani mevhum bir zarar için terk edilmez"5 hükmünü verir. Kur’ân’ın"Birinin hatasıyla başkası mes’ul olmaz" emrine tam bir itaati öngörür.

Böylesi kılı kırk yaran, en küçük bir zulme dahi düşmemenin yolunu ortaya koyan bir hassasiyet,Risale-i Nur’a da nüfûz etmiştir. Bediüzzaman’ın, yukarıda bahsi geçen cümlenin hemen ardından, Risale-i Nur için"Hz. Hasan’ın şu zamandaki bir muavini, mütemmimi, bir manevî veledi"6 demesi işte bu sırdandır.Bunun ne anlama geldiği, Hz. Hasan’ın ne yapmış olduğu ortaya konulunca, daha rahat anlaşılacaktır.

Hz. Hasan, kalplerin nefislerle olan manevî ve "büyük" cihadda mağlub düşmeye başladığıbir vasatta halife olmuştur. Hilâfeti sadece altı ay sürmüş; daha altıncı ayda kendi rızası ile "maddîhilafet"ten ve onun uhdesi altındaki "maddî cihad"dan feragat etmiştir.

Risale-i Nur’da Hz. Hasan’ın bu tavrı, asıl olan "manevî hilâfet" görevini tam anlamıylaifayı tercih etmesine bağlanır.7 Dolayısıyla, "manevî cihad"ın mutlak bir zaruret olarak ortayaçıkmasına… "Adalet-i mahzâ"nın sancaktarı Hz. Hasan, "maddî hilâfet"ten "manevî hilâfet"uğruna feragat etmiştir. Çünkü, ortalığı "adalet yerine "siyaset"in kaplama istidadı belirmiştir.Gitgide daha çok zihin, "adalet" ile değil, "siyaset" ile düşünür hale gelmiştir.

İşte Bediüzzaman’a göre, Hz. Hasan, "Zaaf-ı iman" yüzünden mahzâ adaletin terk edilebildiğibir vasatta, adaleti yaşamanın vazgeçilmez şartı olan iman hakikatlerinin dünyalarımıza nüfûzu için cehd etmiştir.

"Manevî hilâfet" tercihinin bir sırrı budur. "Manevî hilâfet" vazifesi, "neşr-ihakaik-ı imaniye"yi öngörür. Yani imanî hakikatlerin önce kendi kalbimize ve beraberinde sair kalplere yayılmasınave yerleşmesine bakmaktadır. Zaten, Hz. Hasan’ın sevgili babası Hz. Ali, bir "maddî" cihadda iken yüzüne tükürenkâfire kılıç çekmemiş, kâfir sebebini sorduğunda, "Seni Allah için kesecektim. Yüzüme tükürmekle beninefsimle başbaşa bıraktın" demiştir. Mevlânâ’nın yorumuyla, Hz. Ali, böylece "manevi cihad"ın asıl,"maddî cihad"ın ise ona bağlı olduğunu ders vermektedir. Nefse yenilmiş (yani, manevî cihadı kaybetmiş)bir kalbin maddî cihada girmesinin yasak olduğunu göstermektedir.8 Hz. Hasan’ın sevgili dedesi olan Hz.Peygamber ise bir gazveden dönüşte "Küçük cihaddan büyük cihada dönüyoruz" demiştir. Bu hangisinin"asıl" olduğunun ifadesidir de.

Asrımızdaki savaşlar, siyaset savaşlarıdır. Taraflar, kimlikleri ne olursa olsun, "siyaset"iasıl tutarak savaşmaktadır. Ne ordu ve halk, ne cephe ve ülke, ne de masum ve zalim ayrımı söz konusudur. Böyle birayrımı, küfür ehlinden beklemek elbette safdilliktir. Küfrü uğruna kendi kalbi bile karanlığa atan merhametsizlerinbaşka insanlara merhamet etmesi elbette söz konusu değildir. Oysa şefkat mü’minin gönül borcudur. Merhamet mü’minin gönülborcudur. Adalet ve hak mü’minin boynuna borçtur. Bu ölçülerin "siyaseten" terkine, asla izin yoktur. Adaletile siyaset karşı karşıya geldiği, birbirleriyle zıtlaştığı zaman, mü’minin terketmesi gereken, siyasettir.

Said Nursî’nin nur-topuz mukayesesinde "topuz"dan hem siyaset, hem de "maddî cihad"olarak söz etmesi bu bakımdan anlamlıdır.9 Zira, "manevî cihad"ın öngördüğü ölçülerdensoyutlanmış bir "maddî cihad" dahi "siyaset"e âlet ve tâbi olmaktadır. Oysa bir kez dahavurgularsak: "Risale-i Nur’daki şefkat, hakikat, hak bizi siyasetten men’etmiş. Çünkü masumlar belaya düşerler,onlara zulmetmiş oluruz."10 Yani, biz şefkat, hakikat ve hak ile mükellefiz. Zulme girmemek zorundayız.Oysa, siyaset bizi zulme düşürebilmektedir. O halde, siyaset dairesinde mahzâ adaleti tatbik imkânı yoksa, o dairedeolmamalıyız.

"Evet, ehline göre, kâfirin veya mürtedin tecavüzatına sed çekmek için topuz lâzımdır."11Maddî cihad haktır; gerektiği anda her mü’minin boynuna borçtur. Hatta, Said Nursî bazan maddî cihadın "farz-ıayn" hükmüne dahi geçebildiğini söyler ve "şehid velidir" der. Fakat, bu zamanda ölçü aşılmış;"askeri istibdatlar" ile, bir-iki adamın hatasıyla binler masumlar ateşe atılır olmuştur. Maddî cihad, vasatıgeldiğinde yine gerçekleşir. Ama bu vasat,"adalet" ölçülerinin aşılmadığı bir vasat olacaktır. Adaletölçülerine uyarak mücahede yürütmek mümkün değilse, savaşılmayacaktır. Mü’min mazlum hale düşebilir, ama aslazalim olmaz.

Risale-i Nur’daki "Maddî cihadın muktezası ise, o vazife şimdilik bizde değildir"12hükmü, bu çerçevede daha bir açıklığa kavuşmaktadır. Burada maddî cihad red veya terk ediliyor değildir; ama birmeslek tercihi ortaya konulmaktadır. Manevî cihada ihtiyaç duyulan, ama en çok da manevî cihadın ihmal edildiği birvasatta; dahası "maddî cihad topuzu"nun siyasete ve zulme âlet edilebildiği bir vasatta, aslolan manevî cihaddır.Bugün, ehl-i inkâr, mü’minlere karşı maddî bir taarruzdan ziyade "manevî" bir taarruz yürütmekte;"maddî" taarruzu ise, bir korku ve sindirme unsuru olarak "yedekte" tutulmaktadır. Mü’minlere yöneliksaldırının asıl unsuru bir başka ülkenin orduları değil; kitaplardır, kitle iletişim araçlarıdır, haberlerdir, eğitimdir,sosyal hayattır. Risale-i Nur’un tesbitiyle, "bu zamanda, ehl-i İslâmın en mühim tehlikesi, fen ve felsefeden gelenbir dalâletle kalplerin bozulması ve imanın zedelenmesi"dir.13 İmandaki hak ve hakikat, küfürdekisafsata artık gizlenmiş gibidir. İmanın taşıdığı manevî cennet; küfrün ise şu dünyada dahi yaşattığıcehennem hali hissedilmez olmuştur. Kâinat, "fen ve felsefe" yoluyla ehl-i küfre terkedilmiş gibidir. Kâinatınher bir mevcudunun kendi diliyle Cenab-ı Hakk’ın varlığına ve birliğine ettiği şahitlik görülmez ve duyulmaz olmuştur.Dahası, kâinata iman nazarıyla bakmak, "Allah sivrisineği delil getirmekten haya etmez" âyeti ortada ikendahi, kimi müslümanlarca küçümsenmektedir. Fıtratın ebede ve âhirete yönelişi ise, nefislerimize sunulan aldatıcıdünyevî oyuncaklar ile, dimağlarımıza sokulan "nâ-meşru" kavramlarla örtülmekte veya saptırılmaktadır.

Böylesi bir vasatta, düşmanın asıl silahı ortadadır. Bu silaha karşı, hangi "tüfek",hangi "bomba" bir çözümdür? Çözüm, küfre âlet edilmek istenen kâinatın, Mâlikine ve Rabbine ettiğitesbihatı işitmek ve işittirmek değil midir? Bizi "ölüm"le, "açlık"la, "maddî kayıp"la,"işinde yükselememek"le vs. korkutan dünya ehline karşı, "Tek hayatlılar karşıma çıkmasınlar"diyebilmek; yani ölüme, şöhrete, maddî kayba, mevkie beş para ehemmiyet vermemek değil midir? Dünya ehli bizi dünyanınfani yüzünde boğmaya çabalarken, fena ve fanilere kıymet vermeyen uhrevî bir bakış açısı kuşanmak değil midir?

1922 Kasım’ında gerçekleşen bir olay, bu bakımdan oldukça anlamlıdır. O sıralar, "İslâmordusunun Yunana galebesi" dolayısıyla herkesi ölçüsüz bir iyimserliğin kuşattığı gülerdir. Ne var ki,nihayet Ankara’ya gelmiş bulunan Said Nursî, Yunanın gittiği, ama Eski Yunanın "fıkr-i küfrî"siningetirilmeye çalışıldığı sonucuna ulaşır.14 Bunun üzerine yaptığı şey, ne bir parti kurmak, ne biriktidar mücadelesine veya pazarlığına girmek, ne de silaha dayanmaktır. Sadece ve sadece bir risale neşreder. Eserinkonusu, tabiat, esbab ve tesadüfün yaratılışta müdahalesi olmadığıdır.15 Aynı tavır, sonraki yıllarda,Risale-i Nur’da tecessüm edecektir. Küfür kitapla, bilhassa resmî eğitim müfredatı ile gelmektedir. Ve Risale-i Nur,öğretmenler Allah’tan bahsetmiyor hatta inkâr ediyor bile olsa, "Okuduğunuz her fen mütemadiyen Allah’tan bahsedipHâlikı tanıttırıyor" dersini verecektir. Küfür kâinatı tabiatperestliğe âlet etmektedir. Ve Risale-i Nur, kâinat,aynalarında görünen tecellîlerin hangi Zâtın isimlerine ait olduğunu ortaya koyacaktır. Küfür korku, tamah, hırs,şöhret, milliyetçilik gibi damarlara dokunarak bizi kendine eser etme çabasındadır. Ve Risale-i Nur, nefsin budesiselerine karşı imanî cevaplar sunacaktır. Çünkü yaşanan ortamda, genel tablo şudur: İnsanların ancak bir kısmıtam bir imanî çizgiyi takip etmektedir. Çoğunluğu, ucundan-kenarından bataklığa bulaşmış gibidir. Ancak, onlardanküçük bir kısmı bile bile batağa bulaşmıştır ve başkalarını da zorla oraya çekme çabasındadır. Çoğu isebataklıktan, kendisine ilişen çamurlardan rahatsızdır. Çıkmak, temiz ve güvenilir bir yolda yürümek gayretindedir.Ama şaşakalmış, bir yol bulamamıştır. Böylesi bir ortamda, iki çare vardır: (1) Topuz ile bile bile bataklığıgirenleri ayıltmak; (2) Bir nur göstererek, bataklıktan çıkmak isteyenlere çıkış yolunu göstermek. Halbuki dışarıdakalan insanların yüzde sekseni, elindeki topuzla, az sayıdaki sarhoşları dert edinmiştir. Çaresiz kalakalmış çoğunluğaise, hakkıyla ışık ve nur gösteriliyor değildir. Üstelik bazıları bir elinde topuz, bir elinde nur tuttuğu için,tereddüde düşmelerine; "Acaba yol gösterip dışarı çıkardıktan sonra beni dövecek mi?" "Şimdi imanıngüzelliğinden bahsedip yarın bizi kesecek mi?" gibi şüphelere meydan verilmektedir. Bu tablonun ortaya konulduğubir mektupta, Risale-i Nur’un tercihi "Nur"dan yana yaptığı açıkça belirtilir. "Topuz" daha öncede söylendiği üzere, "siyasettir", "maddî cihad"dır. İmanın tebliğini "maddî kuvvete dayandıranher çaba "topuz" sınıfına girmektedir. "Nur" ise, imandaki hakikatin görülüp gösterilmesi,kalplerin imana açılması çabasını; yani kalplerin fethini ve "manevî cihad"ı ifade eder. Meselâ Asr-ıSaadette, ikisi beraberce var olmuştur. Ancak, Hz. Hasan’ın "maddî hilâfetten feragat" yönündeki içtihadınınve birçok büyük âlimin resmî bir görev almamadaki ısrarının gösterdiği gibi, kalplerin manevî cihadda yenik düştüğübir vasatta, ehl-i hakkın mesleği öncelikle ve yalnız "cihad-ı manevi’ olmalıdır.