İbn Hacer el-Askalanî (1372-1449)
Meşhur hadis alimlerindendir. Tesirli vaazları ve hutbeleriyle tanındı. Hayatının büyük bölümünühadis ilmine verdi. Devrinin en ünlü ve yetkili alimlerinden biri oldu. İstifade ettiği eser ve şahısların isimlerinibelirtmede büyük titizlik gösterdi. Fıkıh sahasında da kendini yetiştirdi. Çok sayıda eser kaleme aldı.
Asıl adı Şihabüddin’dir. Filistinli olup memleketi olan Askalan’dan ötürü Askalani, yedinci dedesinenispetle İbn Hacer olarak anıldı. Ebü’l-Fazl künyesinin yanında soyunun dayanağından dolayı Kinani ünvanlarıyla daanıldı. İbn Hacer lakabıyla meşhur oldu. Künyesi Ebü’l-Fazl Şihabüddin Ahmed bin Ali bin Muhammed el-Askalani şeklindedir.
Şubat 1372’de (H. 773) eski Mısır’da doğdu. Dört yaşında iken babası bir süre sonra da annesi vefatedince ablası ile yalnız kaldı. Ancak, babası vefatından önce hem kendilerine yetecek kadar servet bıraktı hem debiri ticaretle, diğeri ilimle uğraşan iki dostuna onları emanet etti. Her ikisinin de ilimle uğraşmaları ve eğitimlerinitamamlamaları sağlandı.
İbn Hacer, dokuz yaşında hafız oldu. On iki yaşında babasının dostu Harrubi ile Mekke’ye gitti veburada dersler aldı. Bir çok önemli eseri hıfzetti. Başta hadis olmak üzere fıkıh, Arapça ve matematik derslerinialdı. Edebi ilimlerle meşgul olup meşhur şair ve ediplerin eserlerini okuyarak kendini geliştirdi. Bu arada PeygamberEfendimiz (asm) hakkında şiirler yazmaya başladı.
Çok sayıda alimden ders aldığı halde yirmi yaşından itibaren ilmi seyahatlere başladı. İskenderiye,Hicaz, Yemen, Taiz, Aden, Zebid, Vadilhasib gibi şehirleri dolaştı. Buradaki alimlerden istifade etti. Birkaç kez dahaHicaz’a gidip ilimle uğraşmaya devam etti. Seyahatlerinden sonra Mısır’a döndü. Memluk Sultanı Seyfeddin Barsbay ilebirlikte Amid’e (Diyarbakır) Şafii kadısı sıfatıyla gitti. Yol güzergâhı boyunca uğradığı yerlerde ilimmeclislerini teşkil ederek hadis konusunda bildiklerini öğretmeye çalıştı.
İbn Hacer, 1403 yılından itibaren vefatına kadar yaklaşık 46 yıl muhtelif okullarda hocalık yaptı.Bir çok medresede özellikle hadis derslerini okuttu. İlim meclislerine ayrı bir önem verdi. Vefatına kadar evinde ve diğeryerlerde alimleri bir araya getirerek bu meclisleri canlı tuttu. Bu meclisler esnasında ezberinde tuttuğu hadisleri yazdırttı.Böylece on ciltlik hadis eseri vücuda geldi. Yirmi yedi yıl boyunca ısrarla reddettiği Mısır Şafii başkadılığınaSultan tarafından tayin edildi (1423). Vefatına yakın bir zamana kadar bu görevi devam ettirdi. Bu arada hakkındaki şikayetlerdendolayı yedi kez görevden alındı. Yapılan tahkik sonucu her seferinde haklılığı anlaşılınca tekrar görevine iadeedildi.
Bir çok camide vaizlik yaptı. Tesirli vaaz ve hutbeleriyle tanındı. Çok yönlü ve aktif bir kişiliğesahipti. Bir ara Mahmudiye Medresesi kütüphanesinin idaresini de üstlendi. Kütüphanede bulunan kitapların fihristinihazırladı. Kaybolan kitapları istinsah ederek veya kendi kitaplarını kaybolanların yerine koyarak eksikleri tamamlıyordu.
Ömrünü ilme adayan İbn Hacer, sadece hadis alanında yüz yetmişe yakın eser kaleme aldı. Eserlerinikaleme alırken çok sayıda kaynaktan istifade etti. Kaynaklarını bir bir naklederek bu konudaki titizliğini gösterdi.Yaptığı hizmet ve özverili çalışmasından ötürü "Emirü’l-mü’minin fi’l-hadis" ünvanına layık görülenender alimlerdendir. (M. Yaşar Kandemir, "İbn Hacer el-Asalânî", TDVİA., C. XIX., s. 517) Fıkıh alanında daotuza yakın eser yazdı. Bir taraftan fıkıh derslerini okuturken diğer taraftan da çeşitli konularda fetvalar verdi. Çalıştığıkonuda, ilgili bütün kaynaklara ulaşmaya çalışarak muhtelif fikirleri bir araya topladı. Farklı fikirleri verdiktensonra görüş bildirme yoluna gitti.
Zamanının büyük kısmını okuyarak veya okutarak geçirdi. Yiyip içmeye önem vermezdi. Çok güçlübir hafızaya sahipti. Önemli özelliklerinden bir tanesi; bir şeyi yazmakla meşgul olduğu zamanlarda bile kendisineokunan metni takip ederek düzeltmeleri yapabilmekti. Hem süratli okur hem de süratli yazardı. Eser yazma, okuma, ders vefetva vermeden arta kalan zamanını ibadetle geçirirdi. Talebelerine karşı çok şefkatli davranır isteklerini geri çevirmemeyedikkat ederdi. Az konuşarak, kimseyi kırmamaya gayret gösterirdi. Aldığı maaşı hayır hizmetlerinde kullanırdı. Görevligittiği yerlerde devlet parasıyla hazırlanan yemekleri yemezdi.
Bediüzzaman, istiğna düsturunu anlattığı İkinci Mektup’ta bu kaidesinin sebeplerinden altıncısınıİbn Hacer’in, "Salâhat niyetiyle sana verilen bir şey, sâlih olmazsan, kabul etmek haramdır" şeklindekiifadelerine dayandırır. Bu mektupta Bediüzzaman, hırs ve cimriliğin ön plana çıktığı günümüzde, insanlarınhediyelerini çok pahalıya sattığını belirttikten sonra, bu yolla meydana gelebilecek sakıncalara işaret etmektedir.(Mektubat, s. 18-19)
Risale-i Nur’da, İbn Hacer’in anıldığı bahiste tefsir kitapları, bunların şerhleri ve Kur’an-ı Kerimhakkında önemli izahatlarda bulunulmaktadır. Yazılan eserlerin şeffaf cam gibi Kur’an-ı Kerim’i göstermeleri gerektiğineişaret edilmektedir. Ancak, zamanla hayati önem taşıyan bu durum göz ardı edilmiş veya ikinci planda kalmıştır.Oysaki dini konularda nazarların direk Kur’an’a yönelmesi gerekir. Bunun için de tefsirler okunurken ve incelenirken şahıslarınsözleri değil, Kur’an’ın ne dediğine bakılması icap eder. Mesela, "İbni Hacer’e nazar ettiği vakit, Kur’ân’ıanlamak ve Kur’ân’ın ne dediğini öğrenmek maksadıyla nazar etmeli. Yoksa İbni Hacer’in ne dediğini anlamak maksadıyladeğil." (Sünühat, s. 45)
Örnek bir ömür yaşayan İbn Hacer, 1449 yılında Kahire’de Hakk’ın rahmetine kavuştu. Cenaze namazıHalife tarafından kıldırıldı. Çok büyük bir kalabalık cenaze merasimine iştirak etti. Mekke dahil bir çok yerdekendisi için gıyabi cenaze namazı kılındı. Naaşı Karafetüssuğra Kabristanına defnedildi.
Eserleri
İbn Hacer değişik alanlarda yüzlerce eser yazdı. Yazdığı eserlerin sayısı hakkındaki kayıtlar verakamlar muhteliftir. Verilen rakamlar 150-300 arasındadır. En önemli hadis çalışmalarından bir tanesi Sahih-i Buhariile ilgili şerh çalışmasıdır. Şerh ve muhtasar olarak yazdığı iki eserle çok önemli bilgiler vermektedir.Et-Tezkiretü’l-hadisiyye adlı eseri on ciltten müteşekkildir. Bu eserinde hadis metinlerini bir araya getirdi. Tağlikü’t-ta’likeserini yazarken 350 kaynaktan istifade etti.
Yaptığı "Kırk Hadis" çalışmasında, derlediği hadislerin Kütüb-ü Sitte ile dört mezhepimamının eserlerinde bulunma şartından hareket etti. Böylece hadislerin sağlamlık derecelerine özel önem verdiğiniortaya koydu. El-Mu’cemü’l-müfehres adlı eserinde, okuttuğu kitapların dayanaklarını, senetlerini, kaynaklarınıortaya koymaktadır.
İbn Hacer sözü edilen eserler dışında; Kur’an ilimleri, fıkıh, akaid, tarih, biyografi, tertip çalışması,dil ve edebiyat gibi muhtelif konularda eserler yazdı.