Gavs-ı Azam Abdülkadir-i Geylani (k.s.)
Abdülkadir-i Geylani (k.s.), Peygamber Efendimizin (s.a.v.), "Ümmetimin alimleri İsrail oğullarınınpeygamberleri gibidir" hadisi şerifine mazhar olarak, zamanının zulüm ve zulümatını dağıtıp, Kur’an nurlarınıve iman hakikatlerini neşrederek, manevi bir mehdi hükmüne geçti.1 Kutsi bir deha sahibi olan bu mübarek Zâtın,maneviyattaki terakkisi, hayatı boyunca devam etmiştir.2 İman hakikatlerini ilim yoluyla müşahede ve keşfetmiştir.3En önemli özelliklerinden birisi gaybden, özellikle istikbalden haber vermesi ve Kur’an hizmetinde bulunanlara verdiği müjdelihaberlerdir. Çünkü Allah’ın bildirmesiyle, bazı vakitlerde mazi ve müstakbeli hazır zaman gibi müşahede ederdi.4
Vefatından sonra da manevi tasarrufu devam eden Şah-ı Geylani, en büyük yardım edici, imdada koşanmanasına gelen "Gavs-ı Azam" olarak meşhur olmuştur. Bu makam, hem gayrimüslim bir çok insanın hidayeteermesine vesile olması, hem de hayattayken ve vefatından sonra bir çok insanın manen yardımına koşmasına binaenkendisine verilmiştir. Sultanü’l-Evliya olan Gavs’ın, vefatından sonra da aynen hayatta olduğu gibi müritleriylealakadar olduğu, yardımlarına yetiştiği, ehl-i keşif ve velayetin ittifakıyla kabul görmüştür.5 Bununyanında, manevi makamlarda varılabilecek en yüce rütbe manasına gelen "Kutub" olarak da kabul edilir.
Asıl adı Muhyiddin Ebu Muhammed Abdülkadir b. Ebi Salih Musa Zengidost el-Geylani’dir. Babası, Bağdat’tazenci dostu "zengidost," Arap olmayan-yabancı "acemî" manalarına gelen ünvanlarla tanınmıştır.
Muhyiddin 470 yılında (1077) Hazar denizinin güneybatısındaki Gilan eyalet merkezine bağlı Neyf köyündedoğdu. Babası Ebu Salih Musa’nın dindar bir kimse olduğu bilinmekte; ancak, hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Babatarafından soyu Hz. Hasan’a (r.a.) dayanmaktadır. Annesi de devrin tanınmış zâhid ve ehli tariki olan Ebu AbdullahSavmaî’nin kızı, kadın velilerden Ümmü’l-Hayr Emetü’l-Cebbar Fatima’dır.
Küçük yaşta babasını kaybeden Muhyiddin, annesinin yanında ve dedesinin himayesinde büyüdü. Çocukluğundanitibaren en büyük gayesi, dönemin ilim ve kültür merkezi olan Bağdat’ta tahsil görmekti. On sekiz yaşına gelinceannesinden izin alarak Bağdat’a gitti (1095). Burada ünlü alimlerden ders aldı ve kısa bir süre zarfında mezunolduktan sonra kendisine tahsis edilen medresede hadis, tefsir, kıraat, fıkıh, nahiv derslerini okutmanın yanı sıra,halkı da irşad etmekle meşgul oldu. Bir süre sonra yirmi beş yıl sürecek olan inzivaya çekildi. Bu sırada, kırk günboyunca hiçbir şey yemediği anlar oldu. İnziva döneminin sonunda, oğluyla beraber hacca gitti. 561’de (1165-66) Bağdat’tavefat etti.
Muhyiddin’in en önemli özelliklerinden bir tanesiçocukluğu dahil olmaküzere hiç yalan söylememesidir.Bu, aynı zamanda annesinin vasiyetidir. İlim tahsil etmek üzere Bağdat’a gideceği zaman annesi ona, 40 Dinar verir.Yolda eşkıya, kervanın etrafını sararak yolcuların mal ve paralarını aldıktan sonra, Muhyiddin’e parasının olupolmadığını sorar. Bunu üzerine Muhyiddin, 40 dinarının olduğunu söyler. Bu cevap soyguncuları hayrete düşürür.Doğruyu söylemesinin sebebi sorulduğunda, annesine söz verdiğini söyler. Annesinin yalan söylediğini bilemeyeceğiifade edilince; annem bilemeyebilir ancak, beni ve şu an çoluk çocuğun malını gasp eden sizleri bilen Allah vardır,karşılığını vermesi, soyguncuların gasp ettikleri malı iade ve tövbe etmelerine vesile olur.6
Geylani Hazretleri (k.s.), Cenab-ı Hakk’ın Hayy ismine mazhar olması hasebiyle, bir ihsan-ı İlahîolarak, kendisine bu meyanda keramet nasip olmuştur. Mesela; Gavs’ın himaye ve terbiyesindeki evladını ziyarete giden birhanım, biricik oğlunun kuru ve siyah bir parça ekmek yediğini görünce, şikayet için Gavs’ın yanına gider ve onun kızartılmıştavuk yediğini görür. Sebebini sorması üzerine; Hazret-i Gavs tavuğa: ‘Kum biiznillâh!’ deyince o pişmiş tavuğunkemikleri toplanıp canlı tavuk olarak yemek kabından dışarı atlar. Hazret-i Gavs, kadına dönerek: ‘Ne vakit senin oğlunda bu dereceye gelirse, o zaman o da tavuk yesin’ karşılığını verir. Yani, oğlunun ruhu cesedine, kalbi nefsine ve aklımidesine hakim olup, lezzeti şükür için istediği an, leziz şeyleri yiyebileceğini ima eder.7
Peygamber Efendimiz (s.a.v.), nübüvvet vazifesi gereği, bazı konularda büyük şefkat göstermiştir.Mesela, Hz. Hasan ve Hüseyin’e (r.a.) küçük yaşlarında gösterdiği fevkalade şefkat ve ehemmiyetin sebebi, sadeceakrabalıktan gelen muhabbet olmayıp, nübüvvet vazifesinin bir ucu ve varislerinin önemli bir cemaatinin temsilcileriolmaları sebebiyledir. Bundan dolayıdır ki, Peygamber Efendimizin Hz. Hasan’ı (r.a) şefkatle kucağına alıp başınıöpmesinde, onun soyundan gelen Şah-ı Geylani gibi pek çok mehdi-misal şahsiyetlerin hissesi vardır. Cenab-ı Hakkıninayetiyle, bu mübarek nesli gören Peygamber Efendimiz, onları temsilen, cedleri olan Hz. Hasan’ın başını öpmüştür.Bunda Şah-ı Geylani’nin hissesi büyüktür.8
Eserleri
1- El-Gunye li-talibi tariki’l-hak: İman, tevhid ve ahlak konularını işler.
2- El-Fethu’r-Rabbani ve’l-feyzü’r-Rahmani: Vermiş olduğu vaazlarının toplandığı eserdir. Vefatından sonratalebeleri tarafından bir araya toplanmıştır.
3- Fütuhu’l-Gayb: Oğlu Abdürrezzak tarafından toplanmış olup, meclislerde yaptığı vaaz ve vasiyetini ihtivaetmektedir.
4- El-Füyüzatü’r-Rabbaniye fi evradi’l-Kadiriyye: Dua ve virdleri ihtiva eden risaledir.
5- Mektubat: On beş mektubundan oluşmaktadır.
6- Cila’ü’l-hatır min kelami Şeyh Abdülkadir.
7- Sırrü’l-esrar ve mazharü’l-envar: Ötelerden Haber adıyla Türkçe’ye tercüme edilmiştir.
8- Ed-Dela’il: Evrad ve Salavat-ı Kübra adlarıyla da anılır.
9- Es-Siracü’l-vehhac fi leyleti’l-Mirac: Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) Mirac mucizesini konu alan eserdir.
10- Akidü’l-Bazi’l-eşheb: Muhyî mahlasını kullanan Geylani’nin (k.s.) Hamriyye, Ümmiyye, Taiyye, Lamiyye adlı kasideve manzumelerini ihtiva eden eser.9
Gavs-ı Azam Abdülkadir-i Geylani ve Bediüzzaman
Şah-ı Geylani gaybten haber verdiği manzum bir eserinde, kendinden sekiz yüz sene sonra gelecek olan Bediüzzamanve talebelerine açık bir şekilde ve ismen işaret etmiştir. Mecmuatü’l-Ahzâb adlı eserin birinci cildinin 562. sayfasındakibölümlerde, ilgili bilgiler mevcuttur.10 Bu işaretlerden bazıları şunlardır:
1- Said ismi verilerek açık bir şekilde ifade edilmiş, geçim hususunda izzet ve saadetle geçineceğibeyan edilmiştir. Bediüzzaman’ın küçüklüğünden itibaren minnet altına girmemesi, amcasının çorbasındanyememesi, Doğudaki medreselerde geleneği olan talebelerin ihtiyaçlarının halk tarafından karşılanmasını kabuletmemesi ve talebelerini de bundan men etmesi.
2- Gavs’ın "vaktin Abdülkadir’i ol" ifadesinin cifir hesabıyla 1326 (1908) ettiği ve bu tarihteşeyhin bir talebesinin Kur’an hakikatlerini müdafaa edeceğine işaret ederek, Bediüzzaman’ın manevi mücahedeye atılacağınıhaber vermesi.
3- Said ve Bediüzzaman isimlerine işaret edilmesi.
4- Gavs’ın müridine, "korkma, sözlerini söyle" hitabında bulunarak Şarka ve Garba gideceğini,çok fitnelerle karşılaşacağını bildirerek tamamından mahfuz kalacağını bildirmesi.
5- Bediüzzaman’ın, daha sekiz-dokuz yaşlarından itibaren, etraftaki ahalinin Nakşi olmasına rağmenkendisinin Gavs’a bağlanması; hatta, bir şeyi kaybolduğunda, "Ya Şeyh! bu şeyimi buldur, sana bir Fatiha okuyacağım"dedikten hemen sonra Gavs’ın yardımına yetişmesi.11
Bediüzzaman Sikke-i Tasdik-i Gaybi adlı eserinde şu ifadelere yer verir:
"Sergüzeşt-i hayatımda geçen ve çoğunu gizlediğim çok harika vakıalar vardı. Kendimi hiç bir vecihle keramete lâyık görmediğim için onları bazen tesadüfe, bazen da başka esbaba isnad ediyordum. Şimdi kanaatim geliyor ki, o harikalar, Gavs-ı Azam’ın bir silsile-i kerametini teşkil ederler. Demek onun duasıyla, himmetiyle, ona kerameten ve bize ikram nev’inden, bir nev’i inayet-i İlâhiyeye mazhar olmuşuz."12
Bediüzzaman’ın hayatında Şah-ı Geylani’nin müstesna bir yeri vardır. Bediüzzaman, Tillo’da bulunduğusırada Geylani Hazretlerinin ikazı ile Miran aşiret reisi Mustafa Paşaya giderek hidayete davet etmiş; ya zulmü terkedip namazını kılmasını veya kendisini öldüreceğini söylemiştir.13 Yine Darü’l-Hikmeti’l-İslamiye üyesiolduğu sırada Gavs’ın Fütuhu’l-Gayb adlı eserini okur. Burada, kendisi hasta olan ve tedavi olmayan birisinin, başkasınınarayışlarına çare olamayacağı uyarısıyla karşılaşır. Bediüzzaman, Şeyhi tabip kabul ederek eserini okur ve çokistifade eder.14
Gavs-ı Azam, asırlar ötesinden verdiği haberlerle, hem Bediüzzaman’la, hem de Risale-i Nurla alakadarolduğunu göstermiştir. Ehl-i zındıkanın bütün takibat, tazyik, işkence, hapis gibi baskı ve engellemelerine rağmenÜstad Bediüzzaman ve talebeleri, Cenab-ı Hakk’ın inayeti ile muvaffak olması, Hz. Ali (r.a.) ile Gavs-ı Azam’ın (k.s.)Risale-i Nur ve müellifi Bediüzzaman Hazretleriyle ilgili kerametlerini teyid etmektedir.15
Gavs-ı Azam’ın en önemli hususiyetlerinden birisi ve belki de en önemlisi, hiçbir şahsı merciyapmadan, doğrudan doğruya Kur’an-ı Azimüşşandan ders almasıdır.16 "Ferdiyet" denilen ve çok azkişinin mazhar olduğu bu ihsan-ı İlahiye asrımızda, Kur’an-ı Kerim’in i’cazlı tefsiri olan Risale-i Nur ve onun müellifimazhar olmuştur.
Netice olarak, keramat-ı Gavsiye ile Nurlara işaret edilerek, hizmetinin muvaffak olacağı müjdelenmiştir.Gavs-ı Azam’ın kasidesindeki "1345’te (1926) Kur’an’dan gelen bir nur ile insanlar karanlıklardan aydınlığa çıkarılacak"müjdesi, bu tarihte fevkalade bir şekilde neşre ve nurlandırmaya başlayan Risale-i Nur’a cifirce ve mealce tam tamınauygun düşmektedir. Bu uygunluk, Risale-i Nur’a işaretle birlikte, eserin ve onunla yapılan hizmetin makbuliyetini de göstermektedir.17