Tefekkür 1
Düşünmek insanın en belirgin özelliği. "Düşünen hayvan" olarak tanımlanan insanınDescartes’e göre varlığının temel dayanağı düşünce. "Düşünüyorum, öyleyse varım." cümlesi bu gerçeğiifade ettiği için insanlar arasında meşhur bir ifade olarak kabul görmüş olmalı. Bu tür pek çok ifade, "DüşünenAdam" heykeli ve bunun yine insanlık tarihinin en kıymetli eserlerinden kabul edilmesi insanlık için düşünmefiilinin ne kadar önemli olduğunu ortaya koyuyor. "Kognitif fonksiyonlar" şeklinde adlandırılan muhakeme, akıletme, ayırt etme gibi tezahürleri gözlenen, hayalle zenginleşen ve beyinle irtibatlandırılan bir fiil. Milyarlarca nöronun,yani sinir hücresinin, nörotransmitter denen kimyasal maddelerle birbirine irtibatı, ahenkli faaliyetinin neticesi olanbir fonksiyon. Bu, konuşma, yazı, sanat eserleri şeklinde ifade edilen bedeni fonksiyonlara dönüşüyor. Bu fonksiyonlaraslında bir tür ifade şekli. Bu ifadeler ve eserler diğer insanların duyu organları ve algılarıyla tekrar beyninfonksiyonlarına dönüştürülüp üst düzey fonksiyon yeri olan korteksde düşünceler hasıl oluyor. Bu muhteşem işleyişinsonucu kolektif bir şuur, büyük bir düşünce trafiği ve entelektüel faaliyet doğar. Sayısız kitaplar, tablolar, şiirler,romanlar, sinema ve tiyatro eserleri, müzik, estetik ve daha pek çok duygu ve düşünce faaliyeti, bilimsel çalışmalar,teknolojik ürünler hep bu mükemmel döngünün mahsulü. Zaman içersinde yeni gelenlere nakledilerek ve katlanarak devameden büyük bir birikim. İnsanların diğer varlıklardan ayrıldığı en önemli nokta bu olmalı. Düşünüyorlar, düşünceleriniifade ediyorlar, eserlere dönüştürüyorlar, sanat, bilim ve teknoloji şeklinde müşahhas şekle getiriyorlar. Bazen öyleeserler vücuda geliyor ki, sanatkarı sanki bizim boyutumuzun dışında, düşünce ufku mülk aleminin çok uzaklarında.Bu da insanın techizatının bu aleme münhasır olmadığını, çok daha yüksek mertebelere, farklı boyutlarda kullanılmakiçin verilmiş bir düşünce kapasitesine sahip olduğunun işaretlerini veriyor.
Genel olarak gözlenen varlık aleminin, varlıkların, insanları tatmin etmemesi, bütün duyguları gibi düşüncelerininde mülk boyutuna sığmaması daha yüksek gayelere yönelik olduğunu ortaya koyuyor. Akıl, hikmetle okurken varlıklararasındaki ilişkilerin dilinden çıkan sonuçla insan-mülk bağlantısını kuruyor. Oysa, "Düşünmezmisiniz?", " Akıl etmez misiniz?" ikazlarını sıklıkla tekrar eden Kur’an-ı Mu’cizü’l Beyan’ın ifadeetmek istediği bu bağlantıya münhasır kalmamalı. Varlıkların ahengi, mülkün kuralları, insan beyninin akıl, mantık,hafıza gibi özellikleri ile birbirini tamamlıyor ve bu uyumdan büyük kanunlar, şeriat-ı fıtriye, sünnetullah gibikurallar bütünü doğuyor. Ancak, beynin bu zihni özelliklerinin her zaman yeterli olmadığı çok karmaşık, anlaşılmasıgüç ifadelerle dolu kainat kitabını okuyup anlamlandırmak durumunda, insan. Bu yüzden ruh, "Akıl midesi" iledoymuyor. Varlık boyutu, mülk ruhu tatmin etmiyor. Ebedi, soyut, sınırlandırılmamış güzellikler arayışında. Garipolansa, çoğunlukla bu arayışın farkında olmayıp, mülk boyutuyla, varlıkların katı yüzü ile ruhunu tatmine çalışması.Bu da çoğunlukla mümkün olmuyor ve iç alemlerde dalgalanmalar, tatminsizlikler, çatışmalar, gerginlikler ve yalnızlıkduygusu ortaya çıkıyor. Güzelliklerin ifade yeri olan dünya zindana, çok yüksek gayeler için yaratılmış ruh vebenlik, zevklerin tatminine yönelik hizmetlerin ötesinde hiçbir fonksiyon görmeyen değersiz varlıklara dönüşüyor. Düşünmek,akıl, benlik, varlıklar, tabiat hepsi önemli ve değerli kavramlar. Ancak bir anahtar gibi gerçek güzellik hazinesini açmakiçin yaratılmış olmalılar. Çünkü, bunlara takılıp kalmakla gerçek mutluluğa ulaşabilmiş, ulvi zevkleritadabilmiş insan örneği yok. Dünya ve masiva, yani Cenab-ı Hakk’ın dışındakiler ruhu, kalbi tatmin etmiyor. Ancakzahiri neşelerin, gaflet niyetiyle, düşünmemek arzusuyla zoraki eğlencelerin zemini olabiliyorlar. Gerçek gayesinden,yaratıcısından uzak bir düşünce ve düşünme melekesi, sahibinin başına dert açacak, ortadan kaldırılmasıistenen bir belaya dönüşecektir. Halbuki düşünce ya da tefekkür, varlıkların manaya dönüşme zemini bu yönüylede insana verilmiş en büyük nimetlerden biridir. Kainatı bir kitap olarak kabul eden ve bu nazarla okumaya çalışan birinsandaki düşünce, tefekkürü doğurur. Aslında, düşünce ve tefekkür birbirlerinden farklı kavramlar değildir.Ancak, tefekkür genel kullanımda aslına yönelik, kainatı yaratıcı hesabına ele alan düşünceyi ifade eden bir anlamüstlenmiştir. Bu yüzden, akli bir meleke, bir düşünce faaliyeti olmasına rağmen, ayın sonunu nasıl getireceğini düşünenbir memurun fiiline tefekkür adı verilmez. Gelir-gider hesaplarıyla o ayın maaşlarını planlayan idareci de tefekkürfiili ile bağlantılı bir iş yapıyor olarak görülmez. Daha bunlar gibi pek çok dünyevi düşünceler vardır ki, akılladüşünce ile alakalı olmalarına rağmen tefekkürle irtibatlandırılmazlar. Çünkü bu türden fiiller varlıklarınınyalnızca mülk boyutuyla alakalıdır. Bu tarz düşünceler tamamen mülkün kendi iç kuralları, görünen, algılananalemle sınırlıdır. Mülkten melekuta, gölgeden asla, harften manaya bir bağlantı kurulmadığı için düşünce ve akıl,varlık aleminin iç ilişkilerini çözüp bu manaya hizmet etmekten öte geçmeyen bir fiile dönüşmüştür. Kainatınbir kitap veya bir sanat eseri olarak algılandığı durumda, bu hal büyük bir sanat eserinin, muhteşem bir roman ya daşiirin harflerindeki estetikle, yazısının şekliyle uğraşmaya benzer. Bu yönüyle çok güzel olduğu ifade edilsebile, esere bir hakarettir. Çünkü eser, özünde manaları ifade için yazılmıştır. Mehmet Akif’in kaleme aldığıbir şiiri değerlendirmesi için gösterdiği şahıs "yazınız çok güzelmiş!" cevabını verse böyle bir şiirüstadına medih değil en büyük hakaret anlamına gelir. Yine de şiirin Mehmet Akif’e ait olduğunu kabul ve anlamasıbile Mehmet Akif’i anlamanın en alt düzeyi olmalıdır.
Kainat Kitabı’nda ise, kelimelere, cümlelere yani sineklere, böceklere, ağaçlara, yıldızlara,gezegenlere, galaksilere, teknolojiye, ekonomiye, tarihe, hukuka anlamı için bakmak her birinin ve hepsinin gerisindekiesmayı görmektir aslolan. Bu tarzda bakmayan insanın hali, okuduğu eserde "b" harfinin ne kadar güzel yazıldığıve ardından gelen "a" harfi ile ne kadar uyum içinde yan yana bulunduğunu düşünüp, bu harflerin oluşturduğukelime ve bu kelimenin ifade ettiği manadan bihaber bir gafilin hali gibidir. Nihai hedef harfin silinip, aradan çıkıpmananın zuhur etmesidir. Yani mana-yı harfi ile bakmaktır. Aksi takdirde kitap şeklinde algılanan en muhteşem sanateserleri, en mükemmel tablolar, en harika besteler "a" ile "b" ile uğraşan insan konumundan öteye geçemez.Kainatı bir kitap olarak algılamanın, anlamasa bile güzel manalar ifade ediliyor olduğunu anlıyor olmanın en alt düzeyi"ne kadar güzel!" yerine "Ne kadar güzel yaratılmış!" diyebilmektir. Çünkü bu, en azından kainatınbir eser olduğunu ve bir sanatkarının olduğunu kabulün bir ifadesidir. Bu eserin ne ifade ettiğinin anlaşılmasınabir başlangıçtır.
Tefekkür, varlıklara mana-yı harfi ile bakış, kitabın ifadelerini anlamak arzusu ile kainatı okumak; mülkten-melekuta,eşyadan-esmaya seyahattir. Acz, fakr ve şefkat zemininde yeşerir ve gelişir. Çünkü, harfin silinip mananın ortaya çıkmasıönce benlikte başlar, daha sonra varlıklar ve tabiat ile devam eder. Benliğin ve tabiatın, yani masivanınkendilerindenmiş gibi sergilediklerinin, aslında, Yaratıcı’nın varlıklar diliyle kendini ve kendi güzellikleriniifadesi olduğunu, "ben" ve "varlıklar"da hiçbir güzelliğin, kendilerine ait hiçbir özelliğinolmadığını idrak edersiniz. Sonra, bütün sevgiler, hazlar, aşklar gerçek istikametine, Yaratıcı’sına yönelir.Aczini ve fakrını, Halık-ı Zülcelal karşısında hiçliğini anlayan, benliği ve varlıkları aradan çıkarıp"Yaratılanı Yaratan’dan ötürü" seven insanda, sevgi şefkate dönüşecek, böyle bir zeminde aklın ürünüolan fiiller, her türlü düşünce varlıkların birer harf, kelime, cümle gibi manası olan, kendinden çok manasınıifade etmekle değer kazandığı bir ortama zemin hazırlayacaktır. Acz, fakr, şefkat ve tefekkür arasında birinin diğerinezemin hazırladığı bir ilişki vardır. Acz, fakr ve şefkatle tefekkür ortaya çıkar, tefekkür acz, fakr ve şefkatiziyadeleştirir. Ziyadeleşen tefekkür ile acz, fakr ve şefkat hissi artar ve böylece ala-yı illiyyine doğru biryolculuk başlar.