50. yılında beyaz ihtilal ve Said Nursi
Bugün, Türk demokrasi tarihi bakımından önemli bir olayın 50. yıldönümü. 14 Mayıs 1950 Türkiye’deiktidarın ilk defa seçimle el değiştirdiği tarihtir. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren yönetime hakim olan CHP’lielitler, toplumu kendi istedikleri tarzda şekillendirebilmek için, insanların hürriyet alanını önemli ölçüdedaraltmışlardı. Ayrıca, bu amaçlarını gerçekleştirebilmek için, toplumsal ve siyasal muhalefete de uzun süre izinvermediler.
Cumhuriyetin ilk on yılında kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Fırka zaman içerisindetoplumsal muhalefeti temsil eden bir nitelik kazanınca kapatıldı. Bu denemelerden sonra Türkiye, tek partinin Kemalistprojelerinin uygulandığı uzun bir sürece girdi.
Ancak, küresel ekonomik buhran ve İkinci Dünya Savaşı sonrası bütün dünyada demokratik değerlerin yükselişegeçmesi Türkiye’nin çok partili siyasal hayata geçmesi için uygun bir zemin oluşmasına yardımcı oldu. Bu zeminde, yöneticielitler toplumsal muhalefete izin vermek zorunda kaldılar. Aksi takdirde, Türkiye uluslararası ilişkilerinde sıkıntıyaşayabilirdi. Bundan dolayı, Türkiye coğrafyasında ilk defa II. Meşrutiyet döneminde yaşanan çok partili siyasalhayata yeniden dönme imkanı elde edildi.
Dörtlü takrir
Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren devlet partisi özelliği gösteren Cumhuriyet Halk Partisi, ilkciddi muhalefetle 1945 yılında karşılaştı. Bütçe tartışmaları sırasında, başta Celal Bayar olmak üzere FeridunFikri Düşünsel, Adnan Menderes, Hikmet Bayur ve Emin Sazak gibi milletvekilleri hükümetin en çok ekonomi politikasıolmak üzere birçok icraatını eleştirdiler. Bu eleştiriler, daha sonraları Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltanve Fuat Köprülü tarafından imzalanan ve "dörtlü takrir" olarak da anılan önergeyi netice verdi. Bu önergede,meclisin görevini demokratik olarak yerine getirebilmesi için bazı kanunlarda ve parti tüzüğünde değişiklikler yapılmasıisteniyordu.
Önerge, mecliste çok sert tartışmalardan sonra reddedildi ve ardından da önerge sahibi dört kişi çeşitlivesilelerle partiden ihraç edildi. Bu aşamada Celal Bayar Çankaya’ya çıkarak Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ile görüştü.Bu görüşmede dünyadaki gelişen şartlar içerisinde Türkiye’de de çok partili siyasal hayata geçilmesi ve kurulacakpartinin bazı özellikleri konusunda anlaşmaya vardılar. Kurulacak partinin özellikleri arasında, Atatürk’ün koyduğucumhuriyet ilkelerinden taviz vermemek, irticaya taviz vermemek ve dış politikada polemik çıkarmamak ve CHP’nin yenikurulacak partiye engel çıkarmaması gibi konular yer alıyordu.
Böylece İsmet Paşa, zorunlu olarak geçmek durumunda olunan çok partili siyasal hayata "kontrollübir muhalefet"le geçmeyi düşünüyordu.
7 Ocak 1946’da parti resmen kuruldu. Parti programını simgeleyen iki özellik "liberalizm" ve"demokrasi"ydi. Aynı yıl yapılan seçimlerde açık oy kapalı tasnif yapılarak DP’nin önü kesilmeye çalışıldı.İktidar partisinin bu gayretkeşliği ve hilesiyle seçimi yeniden CHP kazanmış oldu. Fakat 1946’dan 1950’ye kadar devameden süreç, CHP’nin gerilediği DP’nin de geliştiği bir dönem oldu.
Beyaz ihtilal
1950 seçimlerine yeni kabul edilen seçim sistemi ile yani kapalı oy açık tasnif ile girildi. 14 Mayıs1950’de yapılan seçimlerde DP ezici bir çoğunlukla iktidar oldu. Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk defa seçimle iktidar değişiyordu.
DP iktidara gelince devletin toplum üzerindeki baskısı yavaş yavaş azalmaya başladı. Partinin hürriyetçiyaklaşımları geniş toplum kesimlerinin bilhassa dini hayatında hissedilir ölçüde bir rahatlamaya neden oldu. EzanınTürkçe okunmasına dair uygulamadan dönülmesi, Kuran talimini hedef alan çalışmalardan vazgeçilmesi, DP’nin geniştoplum kesimleri tarafından kısa sürede benimsenmesini kolaylaştırdı.
Said Nursi, DP’yi bu hürriyetçi tutumundun dolayı destekledi. Hatta, CHP’nin iktidara gelmemesi için"Demokrat Partiyi, Kur’an, vatan ve İslamiyet namına muhafazaya çalışıyorum" diyordu.
Ayrıca DP’nin yanlış icraatlarını da yapıcı ikazlarla eleştiriyor, demokratik bir partinin taşımasıgereken özelliklere dikkat çekiyordu. Bu bağlamda, gazetelerde okuduğu "Din propagandası yapan dindarlarınserbestiyet kanunu geri kalmış, fakat solcular hakkındaki kanunu ta’cil edip tasdik etmişler." şeklindeki bir haberüzerine, "Demokrat dindar milletvekillerine bir hakikatı ihtar" başlığı altında bir ikaz neşretmiştir.
Bediüzzaman’ın bu ve benzeri ikazlarından hareketle, DP’den istekleri şöyle özetlenebilir.
I- Ezan-ı Muhammedinin neşri gibi, şeair-i İslamiyeyi ihya yolunda yapılan çalışmaları takdirleberaber, bu yoldaki çalışmaların devam etmesinin DP’yi millet ve alem-i İslam nazarında daha değerli kılacağınıbelirtmesi.
II- Birisinin hatası ile başkası mes’ul olamaz hakikati gereğince suçun şahsiliği prensibine uyulması."Cemaatin selameti için fert feda edilir. Vatanın selameti için eşhasın hukuku nazara alınmaz. Devletin, siyasetinselameti için cüz’i zulümler nazara alınmaz." gibi gerekçelerle insanlara zulmedilmemesi.
III- Milliyetçi yaklaşımlarla ayrımcılık yapılmaması ve "Bütün mü’minler kardeştir"hakikatının hayata geçirilmesi.
IV- Ayasofya’nın açılması.
V- Risale-i Nurların serbestliğine karar verilmesi ve ilan edilmesi.
VI- "Memuriyet bir hizmetkarlıktır. Bir hakimiyet ve benlik için tahakküm aleti değil…" düsturunauyulması ve hakimiyetin toplum üzerinde bir baskı aracı olarak kullanılmaması.
VII- "Hariçteki düşmanların tecavüzlerine karşı, dahildeki adaveti unutmak ve tam tesanütetmek" prensibiyle hareket edilmesi ve siyasetin dahilde niza ve toplumsal çatışmalara yol açmaması.
VIII- Hürriyetçi bir rejimin tesis edilmesi. (Bediüzzaman, eski Said dönemindeki "Ahrarlar"gibi, bu dönemde de "Demokrat"lar, "istibdat-ı mutlakı kaldırıp tam bir hürriyet-i şer’iyeye vesileolacaklar" diyerek DP ye yüklenen hürriyetçi misyon ifade edilir.)
Bediüzzaman bu ikazları, DP hükümetinin insanların zararına olabilecek uygulamalardan kaçınması içinyapmış ve bu partinin idarecilerine hüsn-ü zanla bakmıştır.
DP; 1957’den sonraki döneminde, iç bünyedeki çatışmaların önünü alamamış, bu çatışma ortamı1960 darbesine kadar devam etmiştir.
1960 askeri darbesi ile DP döneminin sona ermesinden kısa bir süre sonra, Bediüzzaman Said Nursi, Urfa’davefat etmiştir. Nur Talebeleri, Bediüzzaman’ın vefatından sonra aynı ilkelere sahip çıkarak, DP’nin devamı niteliğindekiAP ve DYP’yi desteklemişlerdir. 1950’li yıllarda Said Nursi’nin DP için yaptığı ikazların birçoğu, günümüzündemokrat partileri için de hala uyarıcı olma işlevini sürdürmektedir.
Bugün Türkiye’de, halk iradesinin yönetimde söz sahibi olmasının 50. yılını idrak ederken, SaidNursi’nin her alanda olduğu gibi siyaset sahasındaki tavsiyelerine de ne kadar ihtiyacımız olduğu açıkça ortadadır.